نمونهبرداری آب: استانداردها و روشهای اصولی
نمونهبرداری آب یکی از مراحل کلیدی در تحلیل کیفیت آب است که برای بررسی پارامترهای میکروبی، شیمیایی، و فیزیکی آب به کار میرود. این فرایند به دقت و رعایت استانداردهای خاصی نیاز دارد تا نتایج به دست آمده از آزمایشها دقیق و معتبر باشند. در این مقاله، به بررسی روشهای مختلف نمونهبرداری آب، استانداردها و نکات مهم در این زمینه خواهیم پرداخت.
نمونهبرداری آب چیست؟
نمونهبرداری آب به معنای انتخاب و جمعآوری مقداری از آب بهطور نماینده از یک منبع اصلی، مانند چاه، رودخانه یا دریا، بهمنظور انجام آزمایشهای مختلف است. این آزمایشها میتوانند شامل بررسیهای میکروبی، شیمیایی و فیزیکی باشند تا بر اساس دادههای بهدستآمده، راهکارهای مناسب برای تصفیه و بهبود کیفیت آب ارائه شوند. بهطور کلی، هدف از نمونهبرداری، تحلیل و شناسایی میکروارگانیسمها، باکتریهای بیماریزا و دیگر آلایندهها است تا اقدامات لازم برای حذف آنها انجام شود.
روشهای نمونهبرداری آب
روشهای مختلفی برای نمونهبرداری از منابع مختلف آب وجود دارد که به ویژگیهای خاص منبع آب و نوع آزمایش مورد نظر بستگی دارد. این روشها شامل نمونهبرداری از آب چاه، آبهای آشامیدنی، آبهای سطحی و روشهای دیگر هستند.
1. نمونهبرداری از آب چاه
برای نمونهبرداری از آب چاههای عمیق با موتور الکتریکی، لازم است پس از روشن شدن موتور و گذشت زمان مشخصی، مقداری از آب از شیر خروجی چاه جمعآوری شود. در چاههای بدون موتور، بهتر است با استفاده از پمپ دستی، آب را به مدت 5 تا 10 دقیقه جاری کنید و سپس نمونهبرداری کنید.
2. نمونهبرداری از آبهای آشامیدنی
نمونهبرداری از آبهای آشامیدنی که در لولهها جریان دارد، نسبتا ساده است. شیر آب باید به مدت چند دقیقه باز باشد تا آب به خوبی جریان پیدا کند و سپس نمونهبرداری انجام شود.
3. نمونهبرداری از آبهای سطحی
در نمونهبرداری از آبهای سطحی مانند دریا، رودخانهها و نهرها، توجه به یکنواختی آب بسیار مهم است. نمونهبرداری نباید از فاصله نزدیک به محل ورود آب به جوی یا رودخانه انجام شود. بهتر است این کار با فاصلهای حدود 4.5 کیلومتر از محل انشعاب آب انجام شود تا نمونه نمایندهای از کل آب باشد.
4. نمونهبرداری لحظهای
این روش برای اندازهگیری فاکتورهای مختلف در همان لحظه و نقطه استفاده میشود. برای منابع روباز، ظرف نمونهبرداری باید از سطح آب و رسوبات موجود در آن فاصله داشته باشد. در منابع سرپوشیده، لازم است به فشار و سرعت خروج آب توجه ویژهای شود.
5. نمونهبرداری مرکب
در این روش، نمونهبرداری در فواصل زمانی مختلف از نقاط مختلف منبع آب انجام میشود. این روش بهویژه برای آنالیز فاکتورهای شیمیایی و فیزیکی مناسب است و برای آزمایشهای میکروبی مناسب نمیباشد.
6. نمونهبرداری مداوم
این روش برای دستگاههای تجزیه آب بهصورت مداوم و پیوسته استفاده میشود. نمونهبرداری بهطور مداوم و در فواصل زمانی مشخص انجام میشود.
استانداردهای نمونهبرداری آب
برای دستیابی به نتایج دقیق و معتبر، رعایت استانداردهای نمونهبرداری از اهمیت ویژهای برخوردار است. این استانداردها شامل موارد زیر هستند:
استانداردهای ظروف نمونهبرداری
- استریل بودن: ظروف نمونهبرداری باید بهطور کامل استریل شده باشند. این کار میتواند به کمک دستگاه اتوکلاو، اشعه گاما یا گاز اتیلن انجام شود.
- تمیزی ظروف: ظروف باید با محلول داغ سولفوکرومیک تمیز شده و سپس با آب مقطر شستشو داده شوند.
- جنس ظروف: برای نمونهبرداری از آبهای حاوی فلزات سنگین، ظروف کوارتز توصیه میشود. برای سایر موارد، پلیاتیلن مناسب است.
- اثر کلر: برای نمونهبرداری از آبهای حاوی کلر، لازم است کمی تیوسولفات به ظرف افزوده شود تا اثر کلر خنثی گردد.
استانداردهای نگهداری از نمونه
- بستهبندی و نگهداری: بلافاصله پس از نمونهبرداری، درب ظرف باید بسته شده و در محیط با دمای مناسب قرار داده شود. نمونههایی که تا یک ساعت پس از نمونهبرداری آزمایش نمیشوند، باید در یخچال با دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری شوند.
- برچسبگذاری: بر روی ظروف باید اطلاعاتی مانند زمان و محل نمونهبرداری و نام نمونهگیر درج شود.
- جعبه و محفظه نگهداری: ظروف حاوی نمونه باید در جعبههای چوبی نگهداری شده و فضای خالی بین آنها با کاغذ یا پارچه پر شود.
نمونهبرداری میکروبی
برای آزمایشهای میکروبی، باید دقت زیادی در جلوگیری از ورود ذرات معلق و آلوده به ظرف نمونهبرداری انجام شود. همچنین، اطلاعاتی مانند دمای هوا، وجود جلبک و بوی تعفن باید یادداشت شود.
نمونهبرداری برای آنالیز شیمیایی و فیزیکی
- حجم ظرف: برای آزمایشهای مختلف، حجم ظرف نمونهبرداری باید بین یک تا 5 لیتر باشد.
- زمان نگهداری: زمان نگهداری نمونهها باید با توجه به نوع آزمایش مشخص شود. بهعنوان مثال، برای اندازهگیری pH، نمونهها باید بلافاصله آزمایش شوند، در حالی که برای اندازهگیری COD میتوان نمونهها را تا 28 روز در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری کرد.
نتیجهگیری
نمونهبرداری آب یک فرآیند پیچیده است که نیازمند رعایت دقیق استانداردها و نکات فنی است. انتخاب روش مناسب نمونهبرداری و توجه به استانداردهای لازم برای ظروف و نگهداری نمونهها، از اهمیت ویژهای برخوردار است. با رعایت این اصول، میتوان به نتایج دقیق و قابل اعتماد در تحلیل کیفیت آب دست یافت و اقدامات لازم برای بهبود و تصفیه آب را به درستی انجام داد.
